Arabuluculuk tarafsız bir kişinin taraflara müzakere edilmiş bir anlaşmaya varmaları konusunda yardım sağladığı gönüllü, bağlayıcı olmayan ve özel bir uyuşmazlık çözümü sürecidir; süreç sonunda varılan anlaşma genellikle yazıya dökülüp imzalandığında taraflar açısından bağlayıcı hale gelir.
- Arabuluculuğun muhtemel birçok tanımı vardır, ancak etiketlere takılıp kalmanın yararı da yoktur.
- Süreç olarak tamamen rızaya dayalıdır. Her ne kadar Birleşik Krallıkta ve diğer ülkelerde mahkemeler arabuluculuğu güçlü biçimde teşvik etse de, hatta tarafları arabuluculuğa yönlendirse de, hiç kimse bir anlaşmayı kabul etmeye mecbur tutulamaz. Arabulucunun böyle bir yaptırım yetkisi yoktur.
- İşin felsefesi, uyuşmazlık taraflarına kendi kararlarını verme gücüne kavuşturmaktır; öte yandan, karmaşık veya ticari uyuşmazlıklarda, önerilen anlaşmanın değerini veya sonuçlarını değerlendirmek veya yargıya gitme riski ile karşılaştırmak için hukuki veya mali danışmanlık almak akıllıca olur. Ancak temelde, hem süreç hem de sonucu, tarafların kendilerine kalmıştır.
Hukuki/Ticari Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk
Bu süreç, taraflara, kanuni haklarından ziyade, ticaret veya iş zihniyetini esas alarak, kendi aralarındaki uyuşmazlığı çözme imkanlarını araştırma fırsatı sunar. Bu türden arabuluculuk; uyuşmazlık olmasaydı, hatta uyuşmazlığa rağmen, uyuşmazlık tarafları arasında süregiden bir ilişkinin olduğu durumlarda özellikle büyük değer taşır. Dava veya tahkim, taraflar arasındaki ilişkiyi pekala koparabilecektir; zaten taraflardan birinin kazanan ve diğerinin de kaybeden taraf olarak ilan edildiği bir sistemde böyle bir durum olabileceği apaçık ortadadır. Öte yandan, arabuluculuk tarafların meseleyi, karara bağlanacak bir dava değil de, çözülecek bir sorun olarak ele almalarını sağlar. Süreç ayrıca ileriye dönüktür; arabulucu, tarafların gelecekte nasıl birlikte çalışacağını da inceler. Yargıda ise hakim, bunun tam aksine, genellikle geçmişte neler olduğunu ortaya çıkarmakla ilgilenir ve kararını bu bulgulara göre belirler. Arabuluculuk bu nedenle, tarafların kendilerinin daha geniş çerçevedeki menfaatlerini kavramalarını sağlamak, geçmişte yaşananlara bir çizgi çekmek ve tarafların geleceğe yürümelerine izin vermek suretiyle, ilişkileri muhafaza etmek ve iyileştirmek için daha elverişli bir yöntemdir. Arabuluculuk aynı zamanda, hukuki giderlerden tasarruf, yönetim zamanı ve fırsat maliyetinden tasarruf, tarafların mahkemede birbirleri hakkında söyleyecekleri bakımından tarafların itibarlarını koruma, ve aleni yargılamada çekişmenin yerel, ulusal veya ticari basında açığa vurulması riskinden kaçınarak, bütün meselenin gizlilik esasıyla ele alınması gibi yan faydalar da sağlar. İlişkinin muhafazası, yalnız iş ile sınırlı değildir. İlişki, sosyal veya sportif olabilir; örneğin kulüp üyeleri, dernekler, cemaat (aynı tapınağın müdavimleri) veya topluluklar arasında; veya aile üyeleri, evsahibi ile kiracı, veya komşular arasında, veya iş arkadaşları arasında, veya aynı okuldaki çocukların ana-babaları arasında olabilir.
Aile Arabuluculuğu
Aile arabuluculuğu, ayrılma veya boşanma sonrasında uyuşmazlıkları çözmenin bir yoludur. Bu alanda hukuki giderleri karşılamaya yönelik kamu desteği artık iyice azaltılmış olduğundan; arabuluculukta, çiftlere/bireylere, kendi uyuşmazlıkları için çözümleri incelemelerine yardım edilir. Aile arabuluculuğu diğer bazı aile sorunlarını çözmek amacıyla da giderek daha çok kullanılmaya başlanmıştır:
• Ayrılma
• Ebeveynle görüşme
• Ebeveyn ve çocuk arasındaki uyuşmazlıklar
• Yaşlı veya ciddi hastalık sahibi akrabalara bakma konusundaki anlaşmazlıklar
• Büyükanne ve büyükbabaların torunlarıyla gör
• Aile tartışmalarından kaynaklanan evsiz kalma durumu Bazı hizmet sağlayıcılar, Çocukları Kapsayan Arabuluculuk sunarlar. Bu hizmet söz konusu ilişkiye dahil olan çocuklara, çocuklarla çalışan eğitimli arabulucular tarafından sunulur ve amacı çocuk(lar) için endişelerini açık biçimde tartışmalarını sağlayacak bir fırsat sağlamaktır. 6 Nisan 2011 tarihinden bu yana, Aile Mahkemesi’ne başvurmak isteyen herkes, Arabuluculuk Bilgilendirme ve Değerlendirme Toplantısı’na (ABDT) katılarak, her şeyden önce arabuluculuktan yararlanmayı değerlendirmek zorundadır.
İşyeri Arabuluculuğu ve İş Hukuku Arabuluculuğu
Adlarından da anlaşılacağı üzere, arabuluculuğun uzmanlaşmış türleri, istihdam bağlamında genellikle işveren/işçi ilişkileri olmak üzere iç uyuşmazlıkları ele alır. İşyeri arabuluculuğu ile iş hukuku arabuluculuğu arasındaki temel fark, ilkinde henüz yargı işlemlerine başlanmamıştır, ikincisinde ise başlanmıştır. İş hukuku arabuluculuğunda arabulucu ücretinin tamamının işveren tarafından ödenmesi olağandışı değildir, yine de norm değildir. İşyeri arabuluculuğunda da, işveren genellikle arabulucu ücretinin tamamını öder. Bununla ilgili dezavantaj şudur: Arabulucunun tarafsızlığı konusunda işçinin algılarını etkileyebilir. Burada sözü edilen iki arabuluculuk türü arasındaki temel fark ise, işyeri arabuluculuğunda işveren/işçi ilişkisinin sürdürülmek istenmesidir. İş hukuku arabuluculuğu ise geneldebu ilişki koptuktan sonra yapılır. Arabulucunun bakış açısından, güce ilişkin potansiyel algılar ne olursa olsun, işyeri arabuluculuğunda anahtar kelime daima “esneklik”tir. Arabulucu, işverenin insan kaynakları departmanı veya sendika veya hatta (nadir durumlarda) bir işçi tarafından iş yerine çağrılabilir. Her arabuluculukta, arabuluculuğun nasıl şekilleneceğini dikkatle düşünmek gerekir. Bazen tarafların arabuluculuk öncesinde sundukları belgeler öylesine az olur ki, yalnız tanışmak amacıyla ön toplantı değil aynı zamanda uyuşmazlığın mahiyetini anlamak için ayrıca özel toplantılar yapmak da gerekebilir.
Ticari Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk
Türk Ticaret Kanunun’da düzenlenen ve tarafların ticari işletmeleri ile ilgili uyuşmazlıkların tamamı ticari uyuşmazlıktır. Buna ek olarak tarafların tacir olmadığı bazı uyuşmazlıklar da ticaridir. Örneğin;
- çek ve bono (senet)’ten,
- rekabet yasağından,
- fikri mülkiyetten
- komisyon sözleşmesinden,
- yayım sözleşmesinden,
- rehin karşılığı ödünçten, kaynaklanan ve
- banka ve finans kurumları ile yaşanan uyuşmazlıklar ticaridir.
Eğer ticari işletmenizin taraf olduğu bir uyuşmazlık yaşıyorsanız ya da tacir olmamakla birlikte yukarıda verilen örneklerden biri veya birkaçıyla ilgili çözüm bekleyen uyuşmazlığınız varsa arabuluculuk yoluna başvurabilirsiniz. Arabuluculuk siz ve muhatabınız için hızlı ve ekonomik çözüm sağlar ve ticari ilişkilerinizi korur. Ticari uyuşmazlıklarında arabuluculuğa başvurmak uyuşmazlığın bir gün ila bir hafta içinde çözümünü sağlar.
İşçi – İşveren Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk
İşçi ile işveren arasında çıkan ve iş mahkemelerinde dava açmayı gerektiren uyuşmazlıklar işçi-işveren uyuşmazlığıdır. Örneğin;
- İş ve çalışma ilişkisinden veya iş akdinin feshinden kaynaklanan alacak ve tazminat,
- İş güvencesi olan iş yerleri bakımından iade istemleri
en sık görülen işçi-işveren uyuşmazlıklarıdır. İşçi, arabuluculuk yoluna başvurarak ücret alacağı, fazla mesai ücreti alacağı, yıllık ücretli izin alacağı, hafta tatili ve genel tatil ücreti alacağı ile ihbar ve kıdem tazminatı alacaklarına dava açmadan kavuşabilir. İşe iade edilebilir ya da iade olmaması halinde yapılacak ödemeler konusunda anlaşmaya varabilir. İşveren ise yargılama ve faiz giderlerine katlanmaktan kurtulur. İşçi-işveren uyuşmazlıklarında arabuluculuğa başvurmak uyuşmazlığın bir gün ila bir hafta içinde çözümünü sağlar.
Tüketici Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk
Tüketici, bir mal ve hizmeti ticari veya mesleki olmayan amaçlarla edinen, kullanan veya yararlanan kişidir. Tüketici mahkemeleri ve Tüketici Hakem Heyetlerinin görev alanına giren uyuşmazlıklar ise tüketici uyuşmazlığıdır. Örneğin;
- Kredi kartı, tüketici kredilerinden, bankacılık benzeri her türlü sözleşmelerden
- Ayıplı mal ve ayıplı hizmetten
- peşin ve taksitle satımdan
- sigorta, ulaşım, kargo sözleşmelerinden
- abonelikten
- özel eğitim ve özel kurstan
- devre tatil, devre mülkten
- paket turdan
- özel hastane işlemlerinden
kaynaklanan uyuşmazlıklar tüketici uyuşmazlıklarıdır. Bu ve sayılabilecek diğer tüketici uyuşmazlıkları miktar ve değerine bakılmaksızın arabuluculuk yoluyla çözüme kavuşturulabilir. Böylece tüketici hakkına kısa sürede kavuşurken mal ve hizmet sağlayıcısı ise tüketiciyle uyuşmazlık yaşamaktan kaçınarak ticari itibarını zedelememiş olur. Tüketici uyuşmazlıklarında arabuluculuğa başvurmak uyuşmazlığın bir gün ila bir hafta içinde çözümünü sağlar.
Kira Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk
Taşınır ve taşınmazların yazılı ya da sözlü olarak kiraya verilmesi nedeniyle kiracı-kiralayan ilişkisi doğar. Kiracı ile kiralayan arasında sıklıkla yaşanan uyuşmazlıklar şunlardır:
- Kira bedelinin ödenmemesi
- Kira bedelinin tespiti
- Tahliye
Bu ve sayılabilecek diğer kira uyuşmazlıkları miktar ve değerine bakılmaksızın arabuluculuk yoluyla çözüme kavuşturulabilir. Tarafların arabulucuya başvurması halinde, kiraya verenin dava ve icra işlemlerine girişmesine, gerek kalmaz. Kiracının ise dava ve icra masraflarına, eşyalarının haczedilmesine ve kiralanandan zorla tahliye edilmesine gerek kalmaz. Kira uyuşmazlıklarında arabuluculuğa başvurmak uyuşmazlığın bir gün ila bir hafta içinde çözümünü sağlar.
Ortaklığın Giderilmesinde Arabuluculuk
Elbirliği ile sahip olunan mallardaki ortaklığın giderilmesi, günlük hayatta sıkça karşılaşılan bir konudur. Özellikle miras kalan malların, tarafların çok sayıda olması ya da iletişim eksikliği nedeniyle anlaşarak bölüşülememesi nedeniyle dava yoluna başvurulduğu görülür. Ortaklığın giderilmesi davalarının ortalama on adet tarafı vardır. Dava sonunda ortaklığa konu mallar icra yoluyla açık artırmada satılarak bedeli ortaklar arasında paylaştırılır. Dava ve satış masrafları satış bedelinin önemli bir tutarının harcanmasına neden olur. Satış sonunda oluşan fiyat ortakları tatmin etmeyebilir. Özellikle aile bireylerinin aile yadigârı olarak gördüğü malların satılması maddi kayıplar yanında manevi kayıplara da neden olabilir.
Ortaklar dava yerine arabuluculuk yoluna başvurduklarında, dava ve satış masraflarına katlanmadan, taraf sayısı ne kadar fazla olursa olsun iletişim kurmaları ve ortak arzularına en uygun çözümün bulunması ve malların satılmadan aile içinde kalması mümkündür. Ortaklığın giderilmesinde arabuluculuğa başvurmak uyuşmazlığın üç gün ila iki hafta içinde çözümünü sağlar.
Aile Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk
Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebildikleri iş ve işlemlerden doğan aile uyuşmazlıkları arabuluculuk yoluyla çözüme kavuşturulabilir. Bu kapsamda;
- nişanın bozulması sonucunda hediyelerin iadesi ve maddi tazminat istemleri,
- evliliğin devamı boyunca malların yönetimi,
- evliliğin devamı boyunca mallar üzerinde tasarruf,
- evliliğin sona ermesi halinde mal paylaşımı,
- evliliğin sona ermesi halinde tazminat ve nafaka,
uyuşmazlıkları arabuluculuk yoluyla çözüme kavuşturulabilir. Bu konulardan birisiyle ilgili bir uyuşmazlık yaşıyorsanız, siz ve uyuşmazlığın diğer tarafı, bir arabulucudan yardım alarak arabuluculuk yoluna gidebilirsiniz. Arabuluculuk kısa sürede ekonomik çözüm sağladığından uzun süren pahalı yargılama yoluna başvurmaya gerek kalmaz.